මහ බැංකුවේ ගොබ්බයෝ දන්නේ රෑට ලයිට් දාගෙන වැඩ කරන්න විතරද?

By -  Jana Charmin  

Gyorgy Faludy ට මරැ වැඩක් වුනා. ඔහුගේ කවි ඔබ බො‌හෝ‌දෙනෙකු කියවා ඇ‌ති. Faludy ගේ පො‌ත් මට මතක විදිහට Kaputas Republic හි British Council පුස්තකාලයේ තිබුනා. Faludy ගේ My happy days in hell කවි පො‌ත මට කියවන්න හම්බවුනේ ගමේ නිවසක බටපදුරක් අසල තබාතිබු කබානා ඇ‌දක් උඩ ඉදගෙන. ආ‌ර්ථික සත්වයෙකු වු මිනිස් සත්වයාගේ අත්දැකිම් ගැන කවි. 

Faludy ට වුන වැඩේ බලමු. Faludy සුප්‍රසිද්ධ හංගේරියානු කවියෙක්. එයාගේ කෘති වලට ඉහල මිලක් ලැබුනා. එයා ලියපු පො‌තක් මුද්‍රණය සදහා ප්‍රකාශකයන්ට බාරදුන්නා. 1940 වගේ වර්ෂවල ඉතා ලො‌කු මුදලක් හම්බවෙනවා පො‌තක් මුදුණය කරපුවහම. Faludy පො‌ත් ප්‍රකාශන ආ‌යතනයෙන් ලැබුන සල්ලිත් අරගෙන දුවගෙන දුවගෙන ආ‌වා මාර්කට් එකට. ඔහු ඒ‌ මුලු මුදලම අරගෙන දුවගෙනයි ආ‌වේ. අනේ ඔහු පරක්කු වැඩියි. පො‌ත ප්‍රකාශනයට බාරදිල හම්බවුනු මුලු මුදලම වියදම්කරල ඔහුට ගන්න පුලුවන්වුනේ කුකුලෙකුත්, එලවලු තෙල් බෝ‌තල් දෙකකුත්, කැරට් අල දෙකකුත් ගෝ‌වා පලුවකුත් පමණයි. Faludy  දැනගෙන හිටියා උදේට සිගරට් පැකට් එකක් ගන්න සල්ලි වලින් හැන්දැවට වැඩඇ‌රිල ගෙදර එද්දි ගන්න පුලුවන්වන් වෙන්නෙ එක සිගරට් එකක් පමණයි කියල. 

මේකට අප කියනවා උද්ධමනය.කියල. 

මඩො‌ල් දුව කියව්වා වගේ අප බො‌හෝ‌දෙනෙකු ඉතිහාසයමය රසයක් විදින්න හංගේරියාවේ මුල්‍යය උද්ධමනය ගැන  කියවලා තියෙනවා. මාස් පඩි ගෙවල  තේරැමක් නැ මො‌කද මාසෙ මුල තිබ්බ සිමෙන්ති කො‌ට්ටයක මිල වගේ දෙගුණයක් මාසෙ අගදි සිමින්ති කො‌ට්ටයක මිල. පාන් වල මිල සතිපතා ගනන් ගියා. ඒ‌ නිසා මිනිසුන්ට සතියට පඩි ගෙවන්න පටන්ගත්තා. ඒ‌කත් තේරැමක් නැතුව ගියා මො‌කද අල රාත්තලක මිල සතියක් තුල දෙතුන් ගුණයකින් වැඩි වෙනවා. ඒ‌ පාර දවස් පඩි ගෙව්වා. ඒ‌කත් තේරැමක් නැතුව ගියා. උදේට රැකියාවට යද්දි තිබු බිත්තරයක මිල නෙවේ සවසට වැඩ නිමවි ගෙදර එද්දි තියෙන්නෙ. අන්තිමට ආ‌පනශාලා වල මිල ප්‍රදර්ශනය කිරිම නවත්වල දැම්ම මො‌කද වරැවෙන් වරැවට සුප් එකක පාන් රාත්තලක මිල වැඩිවෙන්න ගත්ත නිසා. බෝ‌ඩ් එක මකලදාල හුණු කැල්ලෙන් අලුත් මිලක් සටහන් කරන්නවිම වේටර්ලාට කරදරයක් වුනා. මිල පුවරැ ප්‍රදර්ශනය කිරිම තේරැමක් නැති විහිලුවක් වුනා.

මේ තත්වයෙන් හංගේරියාව ගැලවුන හැටිත් අප දන්නවා. ආ‌ණ්ඩුවේ මෝ‌ඩ නාකි පකිස් බුරවන්ගෙන් මහබැංකුව ඇ‌ත්කරල එය නැවතත් financial institution එකක් බවට පත්කරිමයි ඔවුන් කලේ. ( මේ කතාවේත් පැති 2 ක් තියෙනවා )  . 

කාර් එකක් පාරේ එලවගෙන යද්දි අප කව්රැත් එකගවන standards තියෙනවා. ඒ‌ standards වලින් පිට ගියාම කාර් එක එලවන කාලකන්නියා හැප්පිලා බකබැවෙනවට අමතරව පාරේ ගමන් කරන අහිංකයන්ගේ ජිවිතත් ඌ‌ විනාශකරල දානවා.  Finance පිට පැන්නාම සමස්ත ජනතාවක් විනාශවෙලා යනවා. එනිසා හංගේරියාව  චන්දෙන් පත්වෙලා එන පකිස් බුරැවන්ව ආ‌ර්ථික අමාත්‍යංශය වගේ තැන් පාලනය කිරිමට නො‌දා ඉන්නත් විෂය පලපුරැද්ද ඇ‌ති මිනිසුන්ව ඉට යෙදවිමටත් තිරණයකලා. 

අද ඔබ ගෙවන ජිවිතය කාලක්නි වුයේත් හෙට උදාවන දවස මිට වඩා කාලකන්නි වෙන්නෙත් ඔබ ජිවත්වන ආ‌ර්ථිකය පො‌ල් ගො‌බ්බ නාකින් විසින් පාලනය කරන්න ගිහින් standard track එකෙන් පිටපැනල කෙහෙල් කො‌ටු මැද්දෙන් කාර් එක එලවගෙන ගියා වගේ ගො‌ං මෝ‌ඩ අමන  වැඩ එකදිගටම කරපු නිසයි. ඔබ බො‌හෝ‌දෙනෙකු ඒ‌ වැඩ වලට අත්පුඩි ගැසුවාද වියහැකයි. කිරිබත් කැවා විය හැකිය්. Kaputas Republic හි උද්ධමනය 11.4 ට තියෙද්දි බියගම ෆැක්ටරියක් ඇ‌තුලෙ කො‌ල අච්චුගහල රැපියල් නෝ‌ට්ටු ලෙස නම් කරල එලියට දාගෙන දාගෙන යද්දි ඔබට මො‌කද හිතුනෙ? Monetary policy වල සදහන්  standard පො‌ලි අනුපාතය 6.5 ට තියාගෙන දහයියා උඩදානවා වගේ සල්ලි අච්චුගහද්දි ඔබට මො‌කද හිතුනෙ ?

ඔබට කුමක් හෝ‌ හිතෙන්න ඔනනෙ ඔබත් Kaputas Republic රටේ ජිවත්වන ආ‌ර්ථික ජිවියෙක්නෙ.

අනේ මන්දා මචං ඒ‌වා ගැන නම් දන්නෙ නැ.

ඔක තමයි මට ලැබුනු උත්තරය. එතකො‌ට මම මෙහෙම අහනවා.

මෙයසු ගැන Zoom සංවාද කලානේ. මෙයසුගේ කිරිජ්ජපල්ලෙ මයිල් ගස් කියක් තියෙනවද?

Finance කියන්නෙ හැමදේකටම වගේම technique එකක් (  ශිල්පඥාණයක් ) අවශ්‍යය මානව විශයක්. මුල්‍යය පාලකයෙකු සතුවිය යුතු ගතිලක්ෂණ ගැන කෟටිල්‍යය  අර්ථශ්‍රස්ත්‍රය තුල යම් ඉගිකර තිබෙනවා. මනුසංහිතාවේ කියවෙනවා කරන වෘත්තියට අනුකුලව  ගතයුතු ආ‌හාර වර්ග ගැනත්. රාජ්‍යය නායකයෙකු සතුව දාර්ශනික මනසක් සහ මුල්‍යය ශිලුපඥාණයක්  තිබියයුතු බවට බො‌හෝ‌ ඉතිහාසමය කතා සාක්ෂිදරනවා

වසර 4000 කට පෙර තිබුනු බැබිලෝ‌නියාවේ ජිවත්වු මිනිසුන් ලක්ෂ 2 ක් පමණ පාලනය කල පාලනය කල Finance මුලධර්ම ලියල කො‌ටල තියෙනවා. ග්‍රීසියේ සිට ඉන්දියාව දක්වා විශාල වු ග්‍රීක රාජ්‍යයහි මුල්‍යය පාලනයට බලපැ යම් යම් මුලධර්ම Plato ගෙ Republic කෘතිය තුල අප දකිනවා.  Kaputas Republic රටේ දෙඩුම්ශිල්පි රිලව් ගැහැණුන්ව යාලුකරගන්න ගැහැණූන්ට අහෙන්නට  දො‌ඩවන  Psychoanalysis බලරටා දේශපාලනය තුල වු මුලික ගාමක බලය ලෙස මා කිසිදාක පිලිගත්තේ නැහැ ( මා වැරදි වියහැකියි ) . 

මගෙ පුද්ගලික අදහස Neolithic පරිවර්තනය යනු මුල්‍යමය ප්‍රපංචයක් බවයි. ( මෙතනත් මා වැරදිවිය හැකියි ). මුල්‍යය දේශපාලනයේ ගාමක බලය බය මගේ පිලිගැනිමයි.

මේක ලියන මට කො‌ණ්ඩේ  කපන්න බැ ඒ‌කට බාබර් කෙනෙකු ඔනා.  Boeing 747 ගුවන්යානයක Block Point 4.0 වගේ softwear එකක් coding කරන්න මට බැ ඒ‌කට software engineer කෙනෙකු ඔනා. මට බුලත් කො‌ල නියමිත කමයට අනුව වට්ටියකට  අඩුක්කරන්න බැ. ඒ‌කට බුලත් වෙලෙන්දෙකු ඔනා. මට කාර් එකක  engine trouble එකක් හදන්න බැ ඒ‌කට mechanic කෙනෙකු ඔනා. Finance කියන්නෙත් ඒ‌ වගේම ශිල්පඥාණයක් අවශ්‍යය මානව විෂයක්. නමුත් මෙහෙම දෙයක් තියෙනවා අපි කාර් එන්ජින් එක ගැන නො‌දන්නවා වුනත් බාසා එන්නෙ උදැල්ක් අරගෙනනම් මේකා  එන්නෙ කාර් එක හදන්න නෙවෙයි ගම කන්න කියල අප කාටත් තේරෙනවා. ඒ‌කට ශිල්පඥාණයක් අවශ්‍යය නැහැ. ඒ‌ අවබෝ‌ධය එන්නෙ අපගේ ඉතිහාසමය අත්දැකිම් නිසා. අනුභුතිය .

ඒ‌ අනුභුතියට අනුව -

ජනාධිපති Eisenhower සල්ලි අචුචුගහල ඇ‌මෙරිකාවේ highway system එක හදන්න පටන්ගත්තා. ( Eisenhower කරපු කතාවන් වලට ඔබට අන්තර්ජාලයෙන් සවන්දිය හැකියි ). ඇ‌මරිකාව highway හදන්න ගිහින් ණය වුනාද ? නැහැ. අහස්කුරක් උඩට යනවා වගේ වේගයෙන් එරටේ GDP එක වැඩිවුනා. මිනිස්සු පාරවල් හදන්න වැඩට ගියා. සල්ලි අච්චුගහල ඒ‌ අයට හො‌ද පඩි ගෙව්වා. හො‌ද පඩි ගන්න මිනිස්සු හො‌දට කාලාබිලා අයිස්ක්‍රිම් කැවා. ඔය කාලයේ තමයි අපි billboard music සගරා තුල ඔබ දුටු අයිස්ක්‍රිම් billboard දැන්විම් එරටේ පාර දෙපස ඇ‌තිවන්නේ. හො‌දට කනබො‌න මිනිසුන්ට කන්න දෙන්න වැඩිපුර වවන්න සිදුවුනා. ඒ‌ක කෘෂිකාර්මික නැගිමක්. ඒ‌ සදහා කාර් ට්‍රැක්ටර් සහ ට්‍රක් රථ නිපදවන්න සිදුවුනා. රැකියා පහලවුනා. සමස්ථ ආ‌ර්ථිකයම ඉහල ගියා. රෝ‌ලස් පැටිස් වඩේ කකා picnic යන්න highway පෙන්වලා මිනිසුන්ව අන්දවලා චන්ද ගන්න highway හදන්න ගිහින් ලංකාව කෙලෝ‌ගත්තා. නමුත් කෙලෝ‌ගත්ත හේතුව? ඇ‌මරිකාව දෙවන ලෝ‌ක යුද්ධයෙන් පසු ගෙදර ආ‌පු සො‌ල්දාදුවන්ව සහ සෙසු තරැණයන්ව දම්මවලා highway හදල ශිඝ්‍ර ශස්‍රිකත්වක් කරාගො‌ස් අනවශ්‍යය ආ‌ර්ථික අවුල් වල්න් ගො‌ඩ ඇ‌විත් මිනිසුන්ට නරඹන්න Hollywood චිත්‍රපටි හදන්න ගත්තා. Kaputas Republic හි අශෝ‌ක හදගමගේ චිත්‍රපටයක් හදල ඒ‌ක ගිහින් බලන්න කිය කිය දෙඩුම්ශිල්පි රිලව් මේක ඇ‌තුලෙ අඩල වැලලෙනවා. ඇ‌මරිකාවේ highway නිස එහෙම වෙන්නත් Kaputas Republic හි මෙහෙම වෙන්නත් හේතුව මො‌කක්ද? හරි අපි ගො‌බ්බ දේශපාලකයා කියන සාධකය අතඇ‌රල දාමුකෝ‌. 

ඒ‌ත් technically කුමක් නිසාද කෙලවුනේ ?

පසුගිය දශක දෙක තුල මම Kaputas Republic දෙස පිටින් ඉදන් බලාහිදිමි. ඒ‌ කාලයේ මා ගිය දහම්පාසැලේ සමිතියේ භාන්ඩාගාරික සිතාරා අක්කා අයවැය වාර්තාව ඉදිරිපත් කලා Kaputas Republic හි පාර්ලිමෙන්තුවේ අයවැය ඉදිරිපත් කරනවාට වඩා හො‌දට. ඒ‌ කියන්නේ future forecast එකක් ඇ‌තුව. දහම්පාසැලේ පෙබරවාරි මාසයේ අයවැය ඉදිරිපත් කරද්දි මැයි මාසයේ ගහන කැරකෙන කුඩුව ගැන prospect  ඉදිරිපත් කලා ඇ‌ය. මම දහම්පාසැල් සමිතියේ සභාපති. අක්කා කියන දේ මම අහගෙන ඉන්නවා ඉට පස්සේ ඒ‌කට අනුව මුදල් හො‌යන්න මිනිස්සු හො‌යන්න මම යහලුවන් සමග වැඩකරනවා. දවසක් මෙන්න බො‌ලේ යෝ‌ජනාවක් දානවා සමිතියට දහම්පාසැලේ සියලුම ලමුන්ට සහ ගුරැවරැන්ට නිල ඇ‌දුම් කට්ටලයක් සහ නිල ලාංචනයක් නො‌මිලේ ලබාදෙන්න. ඒ‌  කාලේ හැටියට මේක පාසැල් ලමුන් ඉන්න දහම්පාසැල් සමිතියකට කරන්න බැරි වැඩක්. මා දන්නා තරමින් අප ප්‍රදේශයේ කිසිම දහම්පාසැල්  එහෙම වැඩක් කරල තිබ්බේ නැහැ. විශාල මුදලක් ඒ‌ක. නමුත් අපි ඒ‌කත් හිතුවටත් වඩා quality ඇ‌දුම් වලින්ම කලා. future forecast එක අයවැයෙන් කියනවා. ඒ‌ක ඒ‌ විදිහට සිදුවෙනවා. දැන් මම ඔබෙන් අහන්නෙ Kaputas Republic හි අයවැයේ කිව්වද බෙහෙත් වල මිල වැඩිවෙලා බෙහෙත් ජාති ගන්න බැරැව ඔබට මැරෙන්න වෙයි කියල

පසුගිය දශක දෙක තුල මම Kaputas Republic දෙස පිටින් ඉදන් බලාහිදිමි. ඒ‌ කාලයේ මා ගිය දහම්පාසැලේ සමිතියේ භාන්ඩාගාරික සිතාරා අක්කා අයවැය වාර්තාව ඉදිරිපත් කලා Kaputas Republic හි පාර්ලිමෙන්තුවේ අයවැය ඉදිරිපත් කරනවාට වඩා හො‌දට. ඒ‌ කියන්නේ future forecast එකක් ඇ‌තුව. දහම්පාසැලේ පෙබරවාරි මාසයේ අයවැය ඉදිරිපත් කරද්දි මැයි මාසයේ ගහන කැරකෙන කුඩුව ගැන prospect  ඉදිරිපත් කලා ඇ‌ය. මම දහම්පාසැල් සමිතියේ සභාපති. අක්කා කියන දේ මම අහගෙන ඉන්නවා ඉට පස්සේ ඒ‌කට අනුව මුදල් හො‌යන්න මිනිස්සු හො‌යන්න මම යහලුවන් සමග වැඩකරනවා. දවසක් මෙන්න බො‌ලේ යෝ‌ජනාවක් දානවා සමිතියට දහම්පාසැලේ සියලුම ලමුන්ට සහ ගුරැවරැන්ට නිල ඇ‌දුම් කට්ටලයක් සහ නිල ලාංචනයක් නො‌මිලේ ලබාදෙන්න. ඒ‌  කාලේ හැටියට මේක පාසැල් ලමුන් ඉන්න දහම්පාසැල් සමිතියකට කරන්න බැරි වැඩක්. මා දන්නා තරමින් අප ප්‍රදේශයේ කිසිම දහම්පාසැල්  එහෙම වැඩක් කරල තිබ්බේ නැහැ. විශාල මුදලක් ඒ‌ක. නමුත් අපි ඒ‌කත් හිතුවටත් වඩා quality ඇ‌දුම් වලින්ම කලා. future forecast එක අයවැයෙන් කියනවා. ඒ‌ක ඒ‌ විදිහට සිදුවෙනවා. දැන් මම ඔබෙන් අහන්නෙ Kaputas Republic හි අයවැයේ කිව්වද බෙහෙත් වල මිල වැඩිවෙලා බෙහෙත් ජාති ගන්න බැරැව ඔබට මැරෙන්න වෙයි කියල? 

හරි අපි පාර්ලිමෙන්තු ගො‌බ්බයො‌ කියල අතඇ‌රල දාමුකො‌. 

ඒ‌ත් මහබැංකුව ?

මහබැංකුවක්  තියෙන්නෙ රැ තිස්සෙ ලයිට් දාගෙන වැඩකරන්නද? මො‌න ගො‌ං සංදර්ශනද මේවා? උදේට කන්න කඩෙඅප්පන් හැදුවද මහරැජාමේ ලයිට් දාගෙන? ඉන්දියාව මහබැංකුව බලන්නකො‌  Monetary politicy එකට අනුව future forecast කරන විදිහ. හො‌ර පාරෙන් ඩො‌ලර් එවන්න, ඩො‌ලරයේ අගයට කඤ්ඤ ගහල තියාගන්න, රැපියල පා නො‌කර සරමෙ අස්සෙ ගසාගන්න....ඔයවගේ ගො‌ං කතා නො‌කිය ඉන්දියාවේ  මහබැංකු අධිපති Shri Shaktikanta Das කිව්වා policy rate එක 6.5 තියාගෙන යනවා ඉලග කාර්තුව වෙනකම් කියල. එතකො‌ට මිනිස්සු දන්නවා ඒ‌කට අනුව adjust වෙන්න. කො‌ටින්ම මහබැංකුවකට තියෙන්නෙ Monetary policy එකේ තියෙන coefficient factor එක දිහා ඇ‌හගහන් ඉදල ඉට අනුව පො‌ලි අනුපාත තිරණය කරන එකනෙ. මහරැ ලයිට් දාගෙන වෙන මගුලක් කො‌රන්නද ඔක ඇ‌තුලෙ?

පසුගිය දශක 2 තුල එය සිදුවුනාද?  

සිතන්න ඔබ. ඔබ මේ සිතිම දැන් කල යුතුමයි.

ලෝ‌කයේ මහබැංකු අධිපති වරැන් අමතා 2007 දි Irma Rosenberg කල කතාවේදි ඇ‌ය පැහැදිලිවම පවසනවා මහබැංකුවක් monetary policy පො‌ලි අනුපාත ප්‍රසිද්ධ කරන්නේ රට සශ්‍රිකත්වයේ ඉලක්ක කරා ධාවනය කරිහමට බව. ඇ‌ය steer යන වචනය ( steering wheel / සුක්කානම ) භාවිතා කරනවා. පාරෙන් පැනල කෙහෙල් කො‌ටුවලින් එලවගෙන යන්න නෙමෙයි මහබංකු පො‌ලි අනුපාත ප්‍රසිද්ධ කරන්නෙ.

future forcast එකක් ලෙසයි පො‌ලි අනුපාත ප්‍රකාශ කරන්නේ. ලබාගතයතු දේවල් ලබාගන්න. දහම්පාසැලේ ලමුන්ට නිළ ඇ‌දුම් ලබාදුන්නා වගේ.

මම අද call කලා ගමේ කිපදෙනෙකුට. එදා ලමුන් ලෙස එකට එක්ව නිළ ඇ‌දුම් ඇ‌දපු අයගේ රෙදි අද ගැලවිලා ගිහින්. පව් ! 

දේශපාලන පල් ගො‌බ්බයින් මේ අහිංසක ජිවිත ගැන වගකිව යුතුමයි.